به نام خداوند بخشنده مهربان

"محمد بن حبيب بغدادي" در كتاب "الْمحبر" چنین نقل کرده است که:

به پيامبراسلام صل الله علیه و آله و سلم خبر داده شد كه هرقل- قيصر روم- سپاهي بزرگ از روميان تجهيز كرد و اعراب غرب شبه جزيره عربستان و منطقه شامات - مانند لخميان، جذاميان، عامليان و غسانيان كه در تحت نفوذ روم بوده و از حكومت مركزي آن پيروي مي كردند - نيز با آنان همراه شده و قصد هجوم به سرزمين مسلمانان را دارند و پيش قراولانشان حركت كرده و به منطقه "بلقاء" رسيدند.

پيامبر اكرم صل الله علیه و آله و سلم نيز براي دفع تهاجمات احتمالي دشمن بزرگ، در صدد تجهيز نيرو و تهيه امكانات برآمد و از مسلمانان مدينه، مكه و طوايف و تيره هاي بيابان نشين ياري خواست. با اين كه رسم پيامبر صل الله علیه و آله و سلم در ساير غزوات و سريه ها بر اين نبود كه نيت و هدفش را در آغاز آشكار سازد، در اين غزوه، از آغاز نيتش را آشكار ساخت. زيرا در اين غزوه، رفتن بس دشوار و هوا سخت گرم و راه دراز بود. از سوي ديگر، هنگام چيدن خرما و ميوه ها بود و غلات مسلمانان در آن سال، اندك بود و تعداد نيروي دشمن و تجهيزات جنگي آنان بسيار زياد. به همين جهت، منافقان از رفتن به اين غزوه و كمك كردن پيامبر صل الله علیه و آله و سلم امتناع نمودند و برخي از مسلمانان و باديه نشينان نيز از رفتن عذرخواهي كرده و با آن حضرت، همراه نشدند.

اما مسلمانان خالص، آن حضرت را همراهي كرده و با جان و مال خويش در دفاع از كيان اسلام، استقامت ورزيدند. سرانجام، سي هزار تن آمادگي خود را اعلام و در لشكرگاه "ثنيه الوداع" گرد آمدند و هزينه اين نبرد با كمك هاي مردمي و پرداخت زكات تا حدودي تأمين شد. پيامبر اسلام صل الله علیه و آله و سلم در اول ماه رجب سال نهم هجری قمري، به سوي سر حدات روم شرقي- كه در آن زمان شامات را در اختيار داشتند- حركت كرد.

"تبوك" دورترين مكاني بود كه پيامبر صل الله علیه و آله و سلم در طي غزوات خود به آنجا مسافرت كرد و چون غيبتش طولاني مي شد و از سوي منافقان باقيمانده و يهوديان پراكنده، واهمه داشت، حضرت علي علیه السلام را در مدينه باقي گذاشت و به وي سفارش هاي لازم را نمود و "حديث منزله" را در اين غزوه، در شأن اميرمؤمنان علی علیه السلام بيان داشت. گرچه، جانشين رسمي پيامبر صل الله علیه و آله و سلم در مدينه، "سَباع بن عُرْفَطَه" و يا "مُحمّد بن مَسْلَمه" بود، ولي وجود حضرت علي علیه السلام در مدينه منوره، موجب اطمينان كامل خاطر پيامبر صل الله علیه و آله و سلم بود.

آن حضرت، چندين روز راه پيمايي كرد تا اين كه به سرزمين تبوك رسيد. در آنجا امير "ايله" و اهالي "جرباء" و "اذرح" به نزد آن حضرت رسيده و با وي، به شرط پرداخت جزيه، مصالحه نمودند و در اين باب سندي نوشتند. پيامبر صل الله علیه و آله و سلم و مسلمانان مجاهد، به مدت بيست روز در تبوك اقامت نمودند ولي از سپاهيان دشمن خبري نشد. آن حضرت، خالد بن وليد را براي دستگيري "اَكيدر بن عَبدالملك كِندي"، امير منطقه "دَوْمَه الْجَنْدَل" به آن نواحي اعزام كرد و خود به سوي مدينه بازگشت و چون به مدينه نزديك شد، به امر پروردگار "مسجد ضرار" را ويران و دستور داد آن را آتش زنند، تا زمينه نفاق و چند دستگي از ميان مسلمانان رخت بربندد.

سرانجام، آن حضرت در ماه رمضان سال نهم قمري، به مدينه وارد شد. گفتني است بسياري از آيه هاي سوره مبارکه توبه درباره اين غزوه و رفتار منافقان و عكس العمل هاي پيامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم نازل شد.

منابع:

1.       الطبقات الكبري  از محمّد بن سعد

2.       المحبر از محمّد بن حبيب بغدادي

3.        تاريخ اليعقوبي از احمد بن اسحاق ‏بن جعفر بن وهب ‏بن واضح الیعقوبی البغدادی‏

4.        المغازي از محمبد ابن عمر واقدي

5.       تاريخ ابن خلدون از عبدالرحمن بن محمّد ابن خلدون

6.       فرازهايي از تاريخ پيامبر اسلام صل الله علیه و آله و سلم از جعفر سبحاني

7.        منتهي الآمال از شيخ عباس قمي